Υπάρχουν παραπάνω από ένας τρόποι για να περιγράψουμε μια αμπελουργική χρονιά. Για τους αμπελουργούς τα πράγματα εξελίσσονται και περιγράφονται ίσως λίγο διαφορετικά μέσα στο χρόνο απ’ ό,τι γίνεται σε μια κλασική ημερολογιακή καταγραφή. Ο τρύγος είναι ίσως η σημαντικότερη στιγμή, η στιγμή της κορύφωσης της εργασίας και της αγωνίας, γι’ αυτό και τα περισσότερα αμπελουργικά ημερολόγια ξεκινούν αμέσως πριν ή μετά από αυτή την εποχή.

Μολαταύτα, αν θέλουμε να περιγράψουμε την ετήσια διακύμανση του αμπελιού σε κάποιον μη επαγγελματία, θα είναι ευκολότερο στην κατανόηση να χρησιμοποιήσουμε την ημερολογιακή καταγραφή. Επίσης, το παρόν κείμενο αφορά σε αμπελώνες του βορείου ημισφαιρίου. Αν κάποιος θέλει να κάνει την αναγωγή στο νότιο, αρκεί να προσθέσει ή να αφαιρέσει 6 μήνες. Τέλος, η απαρίθμηση των επεμβάσεων αφορά σε συστήματα συμβατικής καλλιέργειας και ολοκληρωμένης διαχείρισης ή βιολογικής γεωργίας.

Ιανουάριος – Φεβρουάριος

Η εποχή αυτή βρίσκει τα αμπέλια στην κύρια φάση του λήθαργού τους. Στο φυτό δεν υπάρχουν πράσινα μέρη, δηλαδή βλαστοί ή φύλλα, παρά μόνο ξύλο, είτε σαν κληματίδες ενός έτους, είτε σαν ξύλο παλαιότερων ετών και κορμός. Οι χαμηλές θερμοκρασίες επάγουν ορμονικά σήματα εντός του φυτού για τη διατήρηση της ληθαργικής κατάστασης και την παραμονή των οφθαλμών σε κατάσταση μη έκπτυξης.

Οι εργασίες που μπορεί να εμπλέκουν τον αμπελουργό την περίοδο αυτή είναι η λίπανση του αμπελώνα και η συνακόλουθη κατεργασία του εδάφους, οι πιθανές νέες φυτεύσεις ή συμπληρωματικές σε υπάρχοντες αμπελώνες και το χειμερινό κλάδεμα. Η λίπανση αυτή την περίοδο γίνεται συνήθως για τα πιο δυσκίνητα, εντός του εδάφους στοιχεία (όπως ο φώσφορος και το κάλιο), ενώ συνήθως το άζωτο θα προστεθεί αργότερα. Ακόμα, την εποχή αυτή μπορεί να ενσωματωθεί και οργανική ουσία με τη μορφή χωνεμένης κοπριάς.

Το κλάδεμα μπορεί να είναι κλάδεμα μόρφωσης, αν πρόκειται για υπό διαμόρφωση αμπελώνα και κλάδεμα καρποφορίας αν πρόκειται για ήδη παραγωγικό. Εδώ ο αμπελουργός έχει να επιλέξει ανάμεσα σε διαφορετικούς τύπους κλαδεμάτων (κύπελο, κορδόνι Royat, Guyot κ.ά.), ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες του κλίματος της περιοχής, της ποικιλίας, αλλά και των αποδόσεων στις οποίες στοχεύει. Σε πολλές περιοχές ο χρόνος πραγματοποίησης εξαρτάται από τη διαθεσιμότητα των εργατικών χεριών, η οποία αν είναι περιορισμένη μπορεί να οδηγήσει σε πρώιμες επεμβάσεις (αρχές Ιανουαρίου), αλλά και από την συχνότητα εμφάνισης των ανοιξιάτικων παγετών ή των ψυχρών βόρειων ανέμων. Σε περιοχές όπου η πιθανότητα εμφάνισης των φαινομένων αυτών είναι μεγάλη, η έναρξη του κλαδέματος καθυστερεί, γιατί αυτό συνήθως οδηγεί σε καθυστερημένη έκπτυξη των οφθαλμών και συνεπώς στην προστασία των νεαρών βλαστών από τους κινδύνους πρώιμης εμφάνισης των φαινομένων (τέλη Φεβρουαρίου ή αρχές Μαρτίου). Τα τελευταία χρόνια, η πολύ σημαντική εξάπλωση των μυκήτων που προσβάλουν το ξύλο της αμπέλου, όπως η ευτυπίωση και το σύνδρομο της ίσκας) έχουν καταστίσει την τεχνική του κλαδέματος και την απολύμανση των πληγών, ύψιστης σημασίας για την αειφορία του αμπελώνα. Η ελαχιστοποίηση των τομών, η αποφυγή μεγάλων τομών κοντά ή πάνω στο παλαιό ξύλο, αλλά και η απολύμανση μετά το τέλος κάθε ημέρας κλαδέματος είναι πλέον ζωτικής σημασίας επιλογές για την υγεία των αμπελιών.

Μάρτιος – Απρίλιος

Στην αρχή αυτής της περιόδου η βασικότερη λειτουργία που επιτελείται είναι η έκπτυξη των οφθαλμών, δηλαδή το άνοιγμα των ματιών των αμπελιών. Οι θερμοκρασίες εδάφους και αέρα αρχίζουν να ανεβαίνουν και τα φυτά ξεκινούν την ανάπτυξη των πράσινων μερών τους.

Την περίοδο αυτή ο αμπελουργός πρέπει να ξεκινήσει να ασχολείται με τη φυτοϋγεία, δηλαδή την πρόληψη των ασθενειών και εχθρών της αμπέλου. Συνήθως, και μέχρι οι βλαστοί να αποκτήσουν μήκος περίπου 40 εκατοστών, γίνονται ψεκασμοί για τη φόμοψη, το ωίδιο, τα ακάρεα και, αν οι καιρικές συνθήκες το απαιτούν, γίνεται και η έναρξη καταπολέμησης του περονόσπορου.

Οι παραγωγοί ίσως ξεκινήσουν να δένουν τους βλαστούς στα σύρματα για να τους δώσουν τη σωστή θέση και κατεύθυνση για την ανάπτυξή τους.

Αυτή την εποχή, φροντίζουμε για την παροχή στα φυτά της απαραίτητης ποσότητας αζώτου και ιχνοστοιχείων και την ενσωμάτωσή τους στο έδαφος ή την παροχή τους με ριζοπότισμα. Σε περιοχές όπου η ξηρή περίοδος (απουσία βροχής) ξεκινάει νωρίς, είναι χρήσιμο να προβλεφθούν μερικά ποτίσματα που θα βοηθήσουν τους βλαστούς να αναπτυχθούν σωστά.

Λόγω των αυξημένων θερμοκρασιών επιταχύνεται και η ανάπτυξη των ζιζανίων, οπότε είναι επιβεβλημένη η διαχείρισή τους, είτε με την μηχανική κατεργασία του εδάφους, είτε με χορτοκοπή και διατήρηση μια χαμηλής επιφάνειας βλάστησης για τη συγκράτηση περισσότερης υγρασίας στο έδαφος, αλλά και τη διευκόλυνση στην κυκλοφορία των μηχανημάτων για τις υπόλοιπες εργασίες. Η διαχείριση των ζιζανίων μπορεί να γίνεται με άλλους τρόπους επάνω στη γραμμή των φυτών και με άλλους μεταξύ των γραμμών. Ο σκοπός των επεμβάσεων είναι να περιορίζεται ο ανταγωνισμός μεταξύ ζιζανίων και αμπελιών για θρεπτικά συστατικά και νερό, καθώς και για να βελτιώνονται οι συνθήκες στο μικροκλίμα των φυτών, για την αποφυγή ανάπτυξης μυκητιακών ασθενειών.

Τέλος, τους μήνες αυτούς ξεκινά το βλαστολόγημα, που αφορά στην απομάκρυνση λαίμαργων βλαστών (άγονοι βλαστοί που βγαίνουν σε τυχαίες θέσεις στο μόνιμο ξύλο), αλλά και βλαστών που μπορεί να φέρουν παραγωγή μεν, βρίσκονται δε σε τέτοια σημεία που είτε εμποδίζουν τη σωστή ανάπτυξη, τον αερισμό και την πρόσληψη της ηλιακής ακτινοβολίας των υπολοίπων, είτε οδηγούν σε υπερβολικά μεγάλες παραγωγές σταφυλιών. Είναι κρίσιμο οι επεμβάσεις αυτές να γίνουν σωστά και στην ώρα τους, γιατί διαφορετικά ο κίνδυνος ανάπτυξης ασθενειών, λόγω κακών συνθηκών στο εσωτερικό της βλάστησης, αλλά και πιθανής κακής άνθησης και καρπόδεσης είναι μεγάλος. Συνήθως, χρειάζονται διαδοχικές επεμβάσεις και η εργασίες αυτές μπορεί να χρειαστεί να συνεχιστούν και σε ύστερες περιόδους.

Μάιος - Ιούνιος

Οι πιο σημαντικές λειτουργίες αυτής της περιόδου πέρα από τη συνεχιζόμενη βλαστική ανάπτυξη είναι η άνθιση και η καρπόδεση. Είναι πολύ σημαντικό να επικρατήσουν καλές καιρικές συνθήκες την περίοδο των δύο προαναφερόμενων σταδίων, γιατί έτσι εξασφαλίζεται η σωστή έναρξη της περιόδου όπου τα κλήματα φέρουν πλέον την παραγωγή της χρονιάς. Πολύ ψυχρός καιρός, θυελλώδεις άνεμοι και έντονες βροχοπτώσεις μπορεί να οδηγήσουν σε κακό άνοιγμα των ανθέων και χαμηλή ικανότητα βλάστησης της γύρης, άρα και της γονιμοποίησης, ακόμα και σε ακραία φαινόμενα ανθόρροιας ή ανισοραγίας. Ο παραγωγός πρέπει να έχει φροντίσει ώστε ο αμπελώνας του να βρίσκεται σε σωστή θρεπτική κατάσταση, να έχει υδατική επάρκεια και να είναι φροντισμένος, ώστε να μπορέσει να επιτελέσει τις διαδικασίες όσο πιο ολοκληρωμένα κα επιτυχημένα γίνεται.

Την περίοδο αυτή το βλαστολόγημα, οι ψεκασμοί, το δέσιμο των βλαστών στα σύρματα αλλά και η ζιζανιοκτονία συνεχίζονται με αμείωτο ρυθμό, ειδικά σε περιοχές όπου οι κλιματικές συνθήκες ευνοούν την ανάπτυξη παθογόνων.

Είναι η εποχή που οι παραγωγοί επεμβαίνουν με κορφολογήματα, δηλαδή ανάσχεση της κατά μήκος ανάπτυξης των βλαστών, για να δοθεί έμφαση στην ανάπτυξη των νεαρών σταφυλιών. Σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να γίνουν και ξεφυλλίσματα, τα οποία διευκολύνουν περαιτέρω τον αερισμό στη ζώνη των τσαμπιών, αλλά και εξάλειψη των ταχυφυών βλαστών, που μπορεί να αναπτυχθούν λόγω υψηλής ευρωστίας και κορφολογήματος.

Ιούλιος – Αύγουστος   

Στη διάρκεια αυτών των μηνών, συνήθως στην αρχή της περιόδου, συμβαίνει ο περκασμός (ή γυάλισμα) των ρωγών των σταφυλιών. Κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας το χρώμα των ρωγών αλλάζει από πράσινο σε κίτρινο για τις λευκές ποικιλίες και σε κόκκινο για τις ερυθρές. Επιπλέον, η ρώγα αρχίζει να μαλακώνει και οι φλοιοί γίνονται πιο ελαστικοί. Το φαινόμενο αυτό ολοκληρώνεται σταδιακά επάνω σε κάθε τσαμπί και συνήθως σε βάθος 10-12 ημερών. Είναι πολύ σημαντικό το φυτό να έχει τη φυσιολογική ισορροπία για να γίνει ο περκασμός σωστά και να μη μείνουν άγουρες ρώγες πράσινου χρώματος. Άλλωστε, με την ολοκλήρωση αυτού του σταδίου ξεκινά η διαδικασία της ωρίμασης, οπότε αυξάνεται η περιεκτικότητα των σακχάρων, ενώ μειώνεται η συγκέντρωση της οξύτητας.

Οι παραγωγοί κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας, μπορούν να επιλέξουν να κάνουν πράσινο τρύγο. Δηλαδή σε περιπτώσεις μεγάλης αναμενόμενης παραγωγής, με πολλά τσαμπιά, επιλέγουν να αφαιρέσουν μερικά από αυτά, έτσι ώστε να βοηθήσουν την ωρίμαση των υπολοίπων. Το φυτό θα έχει να ωριμάσει λιγότερα τσαμπιά, οπότε μπορεί να ανταπεξέλθει ευκολότερα, ειδικά σε περιοχές όπου οι συνθήκες ωρίμανσης δεν είναι πολύ ευνοϊκές (χαμηλές θερμοκρασίες, έλλειψη ηλιοφάνειας, ξηρασία…). Η θέση και η τοποθέτηση των τσαμπιών πάνω στο κλήμα καθορίζουν συνήθως ποια θα μείνουν και ποια θα φύγουν, ανάλογα με το χρώμα της ποικιλίας και τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν. Για παράδειγμα, αν στοχεύουμε σε φαινολικές ωριμάνσεις σε ψυχρά ή ήπια κλίματα, θα επιλέξουμε να κρατήσουμε τα πιο εκτεθειμένα στον ήλιο τσαμπιά, ενώ αν προσπαθούμε να αποφύγουμε τα ηλιακά εγκαύματα σε ένα ζεστό κλίμα, θα κρατήσουμε τα πιο σκιασμένα. Ο παραγωγός πρέπει να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός στην εκτέλεση του πράσινου τρύγου, γιατί μπορεί να μειώσει υπερβολικά την εκτιμώμενη παραγωγή, ενώ ακόμα μεσολαβεί αρκετός χρόνος ως τον τρύγο ή/και να προκαλέσει το φυτό να καλύψει την απώλεια παραγωγής, δίνοντας περισσότερο βάρος στα εναπομείναντα σταφύλια και, εξισορροπώντας έτσι τα χαμένα τσαμπιά, να ακυρώσει έτσι την επέμβαση του παραγωγού!

Κατά τα λοιπά και σε αυτό το διάστημα συνεχίζονται οι επεμβάσεις προστασίας από ασθένειες (βοτρύτης) και περιβαλλοντικούς κινδύνους, ειδικά μετά από επικίνδυνα καιρικά φαινόμενα όπως βροχές, κάυσωνες και ξηρασία. Ακόμα, μπορούν να πραγματοποιηθούν κάποια ξεφυλλίσματα, που θα εκθέσουν περισσότερο τα τσαμπιά στον ήλιο, ώστε να διευκολύνουν την ωρίμασή τους και να προστατευτούν οι αμπελώνες από εχθρούς (πουλιά, αγριογούρουνα, κατσίκια, ελάφια κ.ά.). Κάποια τελευταία ποτίσματα μπορεί να βοηθήσουν τα φυτά να προχωρήσουν σε ομαλή ωρίμαση, ειδικά σε περιοχές με πολύ ξηρή καλοκαιρινή περίοδο. Επίσης, στο τέλος της περιόδου αυτής θα ξεκινήσουν οι δειγματοληψίες για την εκτίμηση της ωριμότητας των σταφυλιών και τον καθορισμό της ημερομηνίας του τρύγου.

Γενικά, αν και ο μήνας του τρύγου θεωρείται ο Σεπτέμβριος, πρέπει να γνωρίζουμε ότι στην Ελλάδα πολλές περιοχές ξεκινούν το μάζεμα της σοδειάς από τα μέσα Αυγούστου, ενώ σε κάποιες πολύ θερμές περιοχές ακόμη και κατά τις πρώτες μέρες του μήνα.

Σεπτέμβριος – Οκτώβριος

Στις περισσότερες περιοχές και για τις περισσότερες ποικιλίες η περίοδος αυτή σηματοδοτεί το μάζεμα των σταφυλιών, οπότε συνήθως όλο το εργατικό δυναμικό κατευθύνεται σε αυτή τη διαδικασία, με αποτέλεσμα οι υπόλοιπες εργασίες να αναβάλλονται για αργότερα. Πέρα από τον τρύγο καθαυτό, οι παραγωγοί πρέπει να είναι έτοιμοι να επέμβουν δραστικά σε περιπτώσεις αναμενόμενων έντονων καιρικών φαινομένων, όπως η  βροχή ή το χαλάζι, έχοντας τη δυνατότητα να ενεργήσουν γρήγορα και αποφασιστικά, είτε προληπτικά, π.χ. μαζεύοντας μεγάλες ποσότητες σταφυλιών πριν τα φαινόμενα, είτε θεραπευτικά, βοηθώντας την ποιότητα της παραγωγής να παραμείνει όσο γίνεται υψηλότερη. Σε αυτή την περίοδο αυξημένες ανάγκες για εργατικά χέρια υφίστανται, πλέον, και μέσα στα οινοποιεία, οπότε πολλές φορές το δυναμικό μοιράζεται για τις εργασίες εντός και εκτός οινοποιείου. Στις μέρες μας, πολλοί παραγωγοί επιλέγουν και τη λύση του μηχανικού τρυγητού, στις περιοχές όπου το ανάγλυφο και η ύπαρξη μηχανημάτων το επιτρέπουν, κερδίζοντας πολύτιμο χρόνο, ακόμα και ακρίβεια στη σωστή στιγμή συγκομιδής, ειδικά εκεί που τα εργατικά χέρια είναι δύσκολο να βρεθούν.

Ακριβώς μετά τη συγκομιδή κάποια ποτίσματα μπορούν να βοηθήσουν την ανάπτυξη του ριζικού συστήματος και το σωστότερο αποθησαυρισμό θρεπτικών στοιχείων στα ξυλώδη μέρη του φυτού.

Νοέμβριος – Δεκέμβριος

Τα αμπέλια μπαίνουν πλέον σε προληθαργική κατάσταση, εν όψει των κρύων χειμερινών μηνών. Τα φύλλα σιγά σιγά πέφτουν, αφού έχουν προλάβει να στείλουν υδατάνθρακες για αποθήκευση και χρήση στο πρώτο διάστημα της άνοιξης, όταν τα νεαρά φύλλα δεν θα έχουν ακόμα αναπτυχθεί πλήρως.

Οι παραγωγοί συνήθως επιτελούν τη διαδικασία του προκλαδέματος (ή κλαδοκάθαρου) για να έχουν λιγότερη δουλειά αρότερα, κατά τη διάρκεια του καθαυτού κλαδέματος. Ασχολούνται, επίσης, με την κατεργασία του εδάφους, ώστε αυτό να μπορέσει να υποδεχθεί και να αποθηκεύσει τα νερά των βροχών με ωφέλιμο τρόπο. Παράλληλα, μπορεί να ενσωματώσουν κάποια λιπάσματα που χρειάζονται χρόνο για να αφομοιωθούν και να ξεκινήσουν τη σπορά σε περιπτώσεις χλωρής λίπανσης με ψυχανθή ή άλλα είδη. Συνήθως, αυτή την περίοδο, που τα αμπέλια δεν έχουν ανάγκες φροντίδας, οι αμπελουργοί εκτελούν και τις εργασίες που μπορεί να λειτουργήσουν υποστηρικτικά, όπως την επιδιόρθωση των συστημάτων υποστύλωσης, του ποτιστικού συστήματος ή κάποιων γεωργικών μηχανημάτων.